Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΩΝ

Το πόσο έχει εισχωρήσει πια στην πραγματική ζωή ο ψηφιακός κόσμος των κοινωνικών δικτύων δε χρειάζεται ιδιαίτερες μνείες για όποιον χρησιμοποιεί καθημερινά το διαδίκτυο, είτε για επαγγελματικούς είτε για προσωπικούς λόγους.

Κάθε γεγονός που αποτελεί σπουδαία είδηση "παγκοσμιοποιείται" κυρίως, πλέον, λόγω αυτών των ιστοσελίδων κι όχι λόγω της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου και πόσο μάλλον των εφημερίδων. Η λεγόμενη τέταρτη εξουσία, λοιπόν, για μένα έχει αναμφίβολο μπροστάρη. Το ίντερνετ. Κι αν το ίντερνετ ήταν στρατός, τα ενημερωτικά σάιτ θα ήταν οι στρατιώτες. Οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, όμως, θα ήταν οι ειδικές δυνάμεις. Ικανές για το καλύτερο, αλλά και με τον κίνδυνο ενός τεράστιου φιάσκου να ελλοχεύει πάντοτε, καρτερικά, σε κάθε εμφανή ή κρυφή γωνία.

Το αποψινό παράδοξο είναι ένα από τ' αμέτρητα που κάθε χρονιά παρατηρώ. Και μάλλον όλοι συμφωνούμε πως όσο τα χρόνια διαδέχονται το ένα το άλλο, τόσο πιο συχνές θα είναι τέτοιες περιπτώσεις. Γεμάτο ήταν το facebook και το twitter από σχόλια για το X Factor. Γέμισε και με αναφορές στα μουσικά βραβεία του MAD, κυρίως λόγω του βραβείου που απονεμήθηκε στ' αδέρφια και τους φίλους του Παντελή Παντελίδη, που έχασε τη ζωή του στο περίφημο τροχαίο δυστήχημα τον Φεβρουάριο που μας πέρασε.

Και κάπου στην πορεία προέκυψε ακόμη μία τρομοκρατική επίθεση στην Τουρκία. Και ξεκίνησε, βέβαια, ο κόσμος ν' ανεβάζει άρθρα και να σχολιάζει. Να σχολιάζει με ύφος παντογνώστη, ξερόλα στην καθομιλουμένη, δήθεν επιστημονικό, με αύρα πλήρους τεκμηρίωσης (παντελώς απούσας στην πραγματικότητα). Πέραν αυτού είχε; Ναι, παρατηρήθηκαν (και από εσάς πιθανολογώ) και σχόλια που κουνούν το δάχτυλο στους Τούρκους και τους κατηγορούσαν για ένα σωρό πράγματα. Και τους... υπενθύμιζαν πως οι ώρες τους είναι λίγες, τα ψωμιά τους μετρημένα, η Αγία Σοφία θα ξαναγίνει ελληνική και, εν πάσει περιπτώσει, μόνο το "θα 'ρθεις σαν αστραπή" του Σπανουδάκη δεν είδα κάπου ανεβασμένο. Μάλλον θα φταίει τ' ότι δεν έψαξα αρκετά. 

Οι φημολογούμενες ειδήσεις αναπαρήχθησαν ξανά με ταχύτητα. Άλλοι έγραφαν για δύο βομβιστές, άλλοι για τρεις, άλλοι για περισσότερους. Άλλοι κατηγορούσαν το ISIS εξαρχής, κάποιοι τον Ερντογάν, άλλοι τον Πούτιν, άλλοι, πιο προχωρημένοι και πληρέστερα επιστημονικώς καταρτισμένοι, μπορεί να βρήκαν στο παρασκήνιο μια τεράστια συνωμοσία των Εβραίων εδώ και 739 χρόνια. Ε, φαντάζομαι ένα μέρος όλων αυτών ανήκε σε όσους πίστευαν τα "λεφτά υπάρχουν" του Γιώργου,  τα Ζάππεια του Αντώνη, μετά το πρόγραμμα Θεσσαλονίκης του Αλέξη και των λοιπών δημοκρατικομμουνιστικών δυνάμεων και, κάπου μέσα στην όλη διαδρομή, θα πετούσαν και λίγες κορώνες για τον Αρτέμη Σώρρα και τα 600 δισεκατομμύρια που θα ξεχρέωναν την Ελλάδα (και γιατί να μην την έκαναν και νέα Ελβετία;). 

Κι αφού η είδηση έγινε πασέ, γιατί η Τουρκία δεν είναι Γαλλία και η Κωνσταντινούπολη δεν είναι "πόλη του φωτός", επέστρεψαν τα σχόλια για το τάλεντ σόου, για το Euro που συνεχίζει στις 30 Ιούνη με τη φάση των προημιτελικών, για τα όσα έχουν ειπωθεί στις Βρυξέλλες αυτές τις ημέρες σχετικά με το Brexit και την (πράγματι επική) τάπα του Γκι Φερχόφσταντ στον, εκ των αρχιτεκτόνων του Brexit, Νάιτζελ Φάρατζ και ό,τι άλλο υπήρξε πρόσφορο να μαζέψει έξτρα likes. 

Και τα σχόλια για το X Factor είχαν τον απαιτούμενο χαρακτήρα. Τον χαρακτήρα που κολλάει σε κάθε τι κιτς, σε κάθε τι μπας κλας, σε κάθε τι που μπορεί λίγο πολύ να προσβάλλει τη νοημοσύνη του θεατή, που τον αντιμετωπίζει ως πράγμα. Αναγεννήθηκαν (όχι μόνο απόψε, όχι μόνο φέτος) ξεκατινιάσματα επιπέδου ελληνικής τιβί στις αρχές της χιλιετίας, τότε που ο κόσμος "έμαθε" ν' αγαπάει κάθε τι χυδαίο, ν' αναζητά το κουτσομπολιό, να διψά για επέμβαση στην ιδιωτική σφαίρα του διπλανού του. Για ποιο λόγο όλα αυτά; Μα για να σχολιάζει. Για να σχολιάζει στους φίλους του, στους συντρόφους του, στους σερβιτόρους στην καφετέρια, στη λαϊκή το επόμενο πρωί, το βράδυ στο ποτό με την παρέα. Κι όχι απλώς να σχολιάζει, αλλά να διαλέγει και στρατόπεδα. Και να ζητωκραυγάζει για ανθρώπους που δεν γνώρισε ποτέ. Γι' ανθρώπους, κιόλας, που δεν μπορούν καν να επηρεάσουν ουσιωδώς τη ζωή του (γιατί, όπως και να το κάνουμε, οι πολιτικοί έχουν αυτό το ατού - ασχέτως πεπραγμένων πάντοτε - συγκριτικά με περσόνες ριάλιτι ή τάλεντ σόου). Γι' ανθρώπους που ουδεμία σχέση έχουν σε συντριπτική, σχεδό απόλυτη θα έλεγα, πλειοψηφία με την αισθητική, το χιούμορ, τις τέχνες.

Και ο διχασμός επικράτησε ακόμη και σε ένα τηλεοπτικό προϊόν. Ήμουν μικρός στον τελικό του πρώτου Big Brother, δε θυμάμαι ποια χρονιά ήταν. Όμως, θυμάμαι πεντακάθαρα τόσους και τόσους ανθρώπους (ευτυχώς όχι συγγενείς, ούτε κοντινοί φίλοι) να είναι κολλημένοι σε μια τηλεόραση για να δουν ποιος κερατάς θα κερδίσει τα 50 (αν δεν κάνω λάθος) εκατομμύρια δραχμές. Κι ο κόσμος περίμενε, αντί να γιορτάσει την πρωτοχρονιά όπως είχε μάθει να κάνει κάθε χρόνο, για να δει έναν Πρόδρομο να κερδίζει κι έναν Τσάκα να φέρνει τούμπα ένα τραπέζι. Αυτό.

Κι όλο αυτό το κύμα το εκμεταλλεύτηκαν πλήρως οι σελίδες δικτύωσης. Κανείς δεν μπορεί να επιβεβαιώσει αν ο Ζούκερμπεργκ πράγματι έφτιαξε το Facebook με τον τρόπο που παρουσιάστηκε στην ταινία The Social Network. Είτε, όμως, πρόκειται για ένα σχεδόν τυχαίο εναρκτήριο γεγονός είτε για μια πραγματικά ευφυέστατη σύλληψη, το αποτέλεσμα είναι το αυτό. Το Facebook δημιουργήθηκε, μεγάλωσε και γιγαντώθηκε. Μια ντουζίνα χρόνια μετά την πρεμιέρα του, επικρατεί άνετα των υπολοίπων σελίδων δικτύωσης (αλλά και μέσων ενημέρωσης συχνά) και ισοπεδώνει τα πάντα στο διάβα του. Κι αυτή η ψύχωση του κόσμου με το σχολιασμό και την εισβολή στις ζωές αλλοτρίων είναι η κινητήριος δύναμή του. Σαφώς, είναι μεγάλης σημασίας και οι κινήσεις που κάνει στην αγορά με την εξαγορά άλλων εταιρειών που παράγουν εφαρμογές δικτύωσης. Είναι άκρως πετυχημένη σχεδόν κάθε προσθήκη που έχει κάνει η ιστοσελίδα (απ' τα emojis ως και τις "αντιδράσεις" στις δημοσιεύσεις). Όμως, η ακόρεστη μανία του κόσμου να κινηθεί επικριτικά προς τον άλλον θεωρώ παραμένει #1 παράγοντας επιτυχίας. Γι' αυτό, άλλωστε, έχει επιτύχει τόσο και το Instagram, γιατί αποτελεί κατ' εξοχήν εφαρμογή για να διασκεδάζουν τα μάτια των χρηστών κι όχι για να ενημερώνονται - εκεί είναι, όπως φαίνεται, ο λόγος που έχει μείνει πίσω το Twitter (που παρά τον περιορισμό των 140 χαρακτήρων στις δημοσιεύσεις, εξυπηρετεί αρκετά καλά ως ενημερωτικό εργαλείο). 

Οι χρήστες Torrent σίγουρα θα γνωρίζουν το πρωτόκολλο p2p (peer-to-peer transfer). Για να το εξηγήσω κι εγώ όσο απλούστερα μπορώ, μιας και η γνώση μου είναι περιορισμένη, οι χρήστες ανταλλάζουν δεδομένα μεταξύ τους. Έτσι κατεβαίνουν οι ταινίες απ' το ίντερνετ, ουσιαστικά ο κάθε χρήστης διαμοιράζει το αρχείο σε πολλούς άλλους. Έτσι, λοιπόν, στο περίπου αναπαράγονται στα social media και οι πλέον ηλίθιες, ουδόλως τεκμηριωμένες απόψεις. 

Ο κάθε χρήστης γράφει το δικό του. Κάποιες φορές, μάλιστα, ορισμένοι αναπαράγουν ειδήσεις, ενώ αυτές δεν έχουν επιβεβαιωθεί από πουθενά. Πριν φύγει πράγματι απ' τον κόσμο ετούτο π.χ. ο Σάκης Μπουλάς, κάποια σάιτ και (μέσω των σάιτ αυτών) χιλιάδες χρήστες στον Facebook τον είχαν στείλει στον τάφο τουλάχιστον τρεις φορές. Γράφοντας, λοιπόν, ο καθένας το δικό του, ο υπόλοιπος κόσμος, παρακινούμενος -όπως είπαμε- από περιέργεια, κουτσομπολίστικη διάθεση και επικριτική τάση, "αντιδρά" στην εκπεφρασμένη άποψη πατώντας ένα κουμπί στο ποντίκι του. Συνήθως, δε, πληκτρολογεί και μια σχετική απάντηση. Όσο προστίθενται απαντήσεις και likes στη δημοσίευση, τόσο συχνότερα εμφανίζεται στην αρχική σελίδα των διαδικτυακών φίλων αυτού που την ανήρτησε η δημοσίευση. Τόσο πιο γρήγορα γίνεται viral, όπως έχει επικρατήσει ο όρος, τόσο πιο εύκολα παγκοσμιοποιείται, όπως είπαμε.

Και για να επανέλθω στις προηγούμενες, περί χαρακτήρα των σχολίων, τοποθετήσεις, κι αυτών το ύφος γίνεται επίσης viral. Παρατηρώ πως οι άνθρωποι που το προηγούμενο βράδυ σχολίαζαν με περισσή ανυπομονησία και τρέλα π.χ. τη Eurovision, καθίστανται το άλλο πρωί κοινωνοί προβληματισμών λ.χ. για τα παιδιά στην Αφρική. Αυτοί που απόψε έγραφαν ασταμάτητα στάτους για το X Factor, προφανώς χωρίς κανένα ιδιαίτερο λεξιλόγιο και στην πλειοψηφία χωρίς ιδιαίτερη έφεση στη μουσική, μετατρέπονται σε διεθνολόγους, στρατηγούς και δημοσιογράφους για τη νέα επίθεση στην Κωνσταντινούπολη. Όχι, δεν είναι φυσιολογικό. Γιατί δεν είναι διαφορετικές πτυχές του ίδιου εαυτού. Δεν εκφράζονται με αυτόν τον τρόπο επειδή άλλη διάθεση έχεις όταν χαζεύεις το τάλεντ σόου κι άλλη όταν μαθαίνεις πως σκοτώθηκαν και τραυματίστηκαν δεκάδες άνθρωποι. Κάπου τα όρια (πραγματικά αστείος όρος για κάτι που αφορά στο ίντερνετ) χάνονται, οι γραμμές ξεθωριάζουν πλήρως. 

Πτυχή θα ήταν εάν οι ίδιοι άνθρωποι και στον καφέ που πίνουν μ' έναν φίλο ανέφεραν, έστω ακροθιγώς, κάτι απ' όλα όσα καθημερινά σχολιάζουν στο Facebook. Πτυχή θα ήταν εάν αποκτούσαν νέα ενδιαφέροντα πραγματικά ή εάν σπούδαζαν κάτι σχετικό. Πτυχή θα ήταν κι αν επρόκειτο για κάτι ανιδιοτελές, χωρίς απώτερο σκοπό την (διαδικτυακή) κοινωνική επιδοκιμασία. 

Αυτό είναι ένα διαφορετικό φαινόμενο. Προφανώς και οι εκάστοτε ψυχολόγοι και ψυχίατροι θα είναι σε θέση να το εξηγήσουν μακράν πληρέστερα και ακριβέστερα. Εμένα θα μου επιτρέψουν, ελέω έλλειψης γνώσεων κι επαφής με την εν λόγω επιστήμη, να μιλήσω για περίπτωση που προσιδιάζει εξωτερικά σε αυτή των πολλαπλών προσωπικοτήτων. Για κρίση ταυτότητας, δηλαδή, γίνεται λόγος, που είναι έτσι κι αλλιώς χαρακτηριστικό σημείο των καιρών, όπως κι αν το δει κανείς. Αυτή η κρίση ταυτότητας έχει φτάσει στο σημείο να κάνει τον κόσμο να πλασάρει τον εαυτό του κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο. Μαζί με αυτό το πλασάρισμα ακολουθούν, βέβαια, άλλες συμπεριφορές, άλλες απόψεις (συχνά). Έχει επηρεαστεί βαθιά η απάντηση του καθενός όταν ρωτά τον εαυτό του "ποιος είμαι;". Κατά συνέπεια, έχει επηρεαστεί εξίσου, ή και περισσότερο, η απάντηση που άλλοι θα έδιναν για το "ποιος είναι ο Χ;". Σε περίπτωση που μπορούσαμε να κάνουμε τη δοκιμή, ποντάρω πως θα υπήρχαν πολλές εκ διαμέτρου αντίθετες απαντήσεις για το ίδιο υποκείμενο.

Κι εφόσον το ψηφιακό σύμπαν όχι μόνο έχει εισέλθει στις ζωές πολλών, αλλά σε διάφορες περιπτώσεις έχει ισοπεδώσει συθέμελα και τις πραγματικές κι έχει πάρει τη θέση τους,  όλες αυτές οι "προσωπικότητες" γίνονται αντιληπτές στα μέσα δικτύωσης. Το ίδιο υποκείμενο μπορεί μέσα σε λίγες ώρες, βάσει της θεματολογίας όπου αναφέρεται με τις δημοσιεύσεις του και κυρίως εξαιτίας του τρόπου και του ύφους γραφής, να πείσει και τον πιο διαβασμένο γι' αυτά ότι δεν έχουν γραφτεί ολα απ' το ίδιο άτομο. Η πιο χαρακτηριστική αναφορά που μπορώ να κάνω αφορά στα γεγονότα των επιθέσεων στη Γαλλία τον Νοέμβρη που πέρασε. 

Το #PrayForParis δε σταμάτησε να εμφανίζεται στην οθόνη μου (ούτε και στη δική σας να φανταστώ). Για λίγες μέρες, σε κάθε κλικ, ένα pray for Paris ξεπηδούσε κάπου. Γαλλική σημαία για φωτογραφία προφίλ, γαλλικά τραγούδια, φωτογραφίες απ' τον Πύργο του Άιφελ και λοιπές γραφικότητες ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο. Και είναι γραφικότητες, γιατί πολύ απλά συμβολικές δεν μπορούν να χαρακτηριστούν. Συμβολικά είναι τα κεράκια που άναψαν και στο Παρίσι και σε άλλες μεγάλες πόλεις του κόσμου στη μνήμη των θυμάτων. Συμβολικό ήταν, σε άλλη περίπτωση, το πρωτοσέλιδο του Charlie Hebdo μετά την επίθεση στα γραφεία του περιοδικού. Οι γαλλικές σημαίες, τα δακρύβρεχτα στάτους και όλα τα συναφή επιβεβαιώνουν σε πόσο λάθος τροχιά έχουν μπει οι κοινωνίες ανά τον κόσμο (μάλιστα όχι μόνο οι δυτικές) ως προς την δικτύωση. 

Μερικοί θα έτρωγαν ζωντανό, αν είχαν την ευκαιρία, κάποιον που διαφώνησε με όλη αυτήν την εικονική τακτική και θλίψη. Γιατί έτσι προστάζουν οι "κανόνες" του Facebook. Το αν ο συγκεκριμένος που διαφώνησε έχει πράγματι πολύ βαθύτερη γνώση των πραγμάτων, κανέναν δεν τον αφορά. Θα επιβληθεί η άμορφη μάζα, που γράφει κάτι απλώς για να το γράψει, οι τύποι που έτσι και τους ρωτήσεις ποια η διαφορά ISIL και ISIS θα σου απαντήσουν ένα εκατομμύριο άλλα, εκτός απ' τ' ότι πρόκειται για το ίδιο πράγμα! Κι είναι, δηλαδή, η ίδια ακριβώς μάζα, που λίγο μετά θα ξανασπάσει σε αμέτρητα, ξεχωριστά κομμάτια, που σε τίποτα δε θα θυμίζουν το... ενιαίο σύνολο που συγκροτήθηκε εξαιτίας ενός σπουδαίου γεγονότος που έγινε παγκόσμια είδηση, όπως έγραψα και στην αρχή του κειμένου.

Κι αυτά τα σύνολα διαμορφώνονται, πια, κάθε φορά που υπάρχε άξιο αναφοράς γεγονός. Και συνήθως διαμορφώνονται δυο τρία τέτοια σύνολα, όχι μόνο ένα. Κι ο κόσμος τρέχει να γίνει υποστηρικτής του ενός, σώνει και ντε, για να μη μείνει στην απ' έξω. Στην απ' έξω, πάντοτε, ενός ψηφιακού κόσμου, ψεύτικου κιόλας κατά ένα βαθμό. Και ενόψει των συγκεκριμένων συνόλων ή εντός αυτών, εξωτερικεύονται οι προαναφερθείσες πολλαπλές προσωπικότητες. Σε κάθε σύνολο κι από μία - κι αυτό κάποια στιγμή θα γίνει από δύο, από τρεις και πάει λέγοντας.

Και κατ' αυτόν τον τρόπο οδηγούμαστε, λοιπόν, στην παγκοσμιοποίηση των πολλαπλών προσωπικοτήτων. Με το κάθε υποκείμενο να παρακολουθεί το έτερο, να έχει την -σχεδόν εγγενή εδώ που φτάσαμε- επικριτική τάση και κουτσομπολίστικη διάθεση, να του φαίνονται παράξενες, αρχικώς, οι μεταστροφές στον τρόπο που εξωτερικεύει το έτερο υποκείμενο απόψεις, όμως στην πορεία να το συνηθίζει, να το υιοθετεί, να του αρέσει η απήχηση (γιατί η τακτική χαμαιλέοντα κάπου κάπου αποδίδει) και να του γίνεται και ίδιον χαρακτηριστικό.

Η πραγματική και η ψηφιακή ζωή καιρό τώρα έχουν σταματήσει ν' ακολουθούν αποκλίνουνουσες πορείες. Για πολλούς συγκλίνουν, για αρκετούς η δεύτερη έχει επισκιάσει την πρώτη κι αυτή είναι που παρουσιάζει τις πλέον αυξανόμενες τάσεις. Εσείς, τι πιστεύετε; Θα φτάσει ο κόσμος τις επόμενες δεκαετίες, σε σημείο, και λόγω σκοπιμοτήτων και λόγω τραγικής αμέλειας, να καταδικάσει τις επόμενες γενιές να γνωρίσουν μονάχα την ψηφιακή ζωή;

ΥΓ. Προτείνεται το βιβλίο "Συνδεδεμένοι: Η εκπληκτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων και πώς αυτά διαμορφώνουν τη ζωή μας" των Nicholas A. Christakis και James. H. Fowler, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κάτοπτρο. Σε αυτό, μεταξύ άλλων, γίνεται λόγος για τους τρεις βαθμούς της επιρροής. Με βάση αυτόν ακριβώς τον διαχωρισμό, εξηγείται το πώς η απήχηση σε μια ιστοσελίδα δικτύωσης, όπως προαναφέρθηκε, όπου υπάρχουν κατά βάση άγνωστα πρόσωπα (όχι πραγματικοί φίλοι), επιδρά τόσο πολύ στον ψυχισμό του υποκειμένου και, έτσι, δικαιολογείται το φαινόμενο. 

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση